275 Dutch 19th-century circulating libraries
In de bundel Receptie-esthetika; grondslagen, theorie en toepassing uit 1979 is een artikel van J.J. Kloek opgenomen getiteld: ‘Uitnodiging tot onderzoek: een kijkje in de Nutsbibliotheken van 1910’. In dit artikel pleit Kloek voor meer aandacht voor lezersgeschiedenis binnen het receptiehistorisch onderzoek. Hij beveelt verschillende soorten bronnen aan voor verder onderzoek op dit gebied, ondermeer de catalogi van de Nutsbibliotheken. Als voorbeeld van de door hem voorgestelde aanpak voegt hij een bijlage toe waaraan gegevens ontleend zijn voor invoer in de database WomenWriters. Deze bijlage is getiteld: Lijst van boeken (romans) van bekende schrijvers, met aanwijzing van het aantal Nutsbibliotheken, welke deze boeken bezitten, daterend uit 1910.
De Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen heeft sinds 1791 vele volksbibliotheken gesticht. In 1795 waren er 5, in in 1810 al 50, in 1850 waren er 245 bibliotheken en in 1910 zijn er 313. De Nutsbestuurders hadden een weinig ontwikkeld publiek op het oog, wat ook wel blijkt uit de term volksbibliotheek. In 1913 publiceerde het Nut een Rapport omtrent de volksbibliotheken van het Nut, hare geschiedenis, haar toestand en voorstellen tot reorganisatie. De Bijlage II bij dat rapport is de door Kloek overgenomen lijst van boeken. Deze lijst met getallen zegt niet zo zeer iets over de feitelijke populariteit van de boeken bij het lezerspubliek, maar meer over wat de Nutsbeleidsvoerders geschikt achtten voor de lezers.
De toelichting uit het Rapport van 1913 op de Lijst van boeken luidt als volgt:
Men houde bij deze lijst in het oog, dat de gegevens geput zijn uit ongeveer 275 catalogi, die begin 1910 tot onderzoek werden overlegd. Met mogelijke wijzigingen die sinds hier en daar in de Nutsboekerijen zijn aangebracht, is geen rekening gehouden. Van de gekozen schrijvers is het eerstgenoemde werk het meest voorkomend; enkele andere werken van den zelfden schrijver zijn meestal ter vergelijking genoemd. Specifiek jongens- en meisjesboeken zijn niet opgenomen.
De Lijst van boeken bevat 45 schrijfsters. Op het totale aantal genoemde schrijvers van 150 is dus ongeveer 33% vrouw. Van de meeste vrouwelijke auteurs worden 2-5 titels genoemd, net als dat bij de mannen gebeurt, daarin lijkt geen onderscheid te zijn.
In totaal zijn er in de Lijst van boeken 104 vermeldingen van de aanwezigheid van boeken geschreven door vrouwen. Daarnaast zijn via de Lijst van boeken tien vertalingen op het spoor gekomen, die niet via de NCC te vinden zijn, maar blijkbaar wel bestaan hebben.
Uitschieters in de lijst zijn (200/275 wil zeggen: in 200 van de 275 catalogi wordt dit werk genoemd. Lees zo ook voor de andere titels):
Bosboom Toussaint, De Delftsche wonderdokter, 200/275
Beecher Stowe, De Negerhut, 188/275
George Eliot, Adam Bede, 187/275
Bosboom Toussaint, Majoor Frans, 183/275
Olive Schreiner, Peter Halket, 168/275
E. Marlitt, Goud Elsje, 165/275
E. Werner, Aan het altaar, 150/275
Wallis, In dagen van strijd, 127/275
Wolff en Deken, Sara Burgerhart, 122/275
B. van Suttner, De wapens neer, 112/275
Annie Foore, Een familiegeheim, 111/275
Er zal moeten worden nagegaan hoe deze lijst zich verhoudt tot vergelijkbare inventarissen gebaseerd op gegevens afkomstig uit bibliotheken met een andere klantenkring zoals de leenbibliotheek Van der Hoek (link naar verslag maken) of het Haags Damesleesmuseum (link naar verslag maken). Duidelijk is dat er soms overlap bestaat, al zijn de overeenkomsten niet heel sterk. Dat kan verschillende oorzaken hebben, zo komen de periodes niet exact overeen.
Bibliografie:
- J.J. Kloek, ‘Uitnodiging tot onderzoek: een kijkje in de Nutsbibliotheken van 1910’. In: R.T. Segers (red.), Receptie-esthetika; grondslagen, theorie en toepassing, Amsterdam: Huis aan de drie grachten, 1978, p. 183-198.
Susanne Parren, September 2007
NB text will be translated soon.
- Note that when arriving in the database WomenWriters your status will be "not logged on", meaning that your access to the database is limited. For complete access (and participation in the project), contact Suzan van Dijk.
- Sources > Dutch sources > Library catalogues (public)